Avontuurlijk spelen in de kinderopvang

Avontuurlijk spelen is het aangaan van uitdagingen! Het is spelen waar een uitdaging in zit. Dit is voor kinderen zeer spannend, het is vaak iets met een onverwachte uitkomst. Het is belangrijk dat er kinderen de ruimte wordt gegeven om avontuurlijk te spelen, om de uitdagingen aan te gaan. Kinderen deze ruimte geven is zorgen dat ze risico’s kunnen en mogen nemen. Risico’s zijn speelkansen. 

Als we avontuurlijk spelen horen, horen we automatisch risicovol spelen. Risico’s zijn vervat in avontuurlijk spelen. Het is belangrijk dat we die twee even onderscheiden. Avontuurlijk buitenspel in de kinderopvang vereist een goed ingerichte buitenruimte. Als we kinderen de ruimte geven in deze avontuurlijke buitenruimte om voluit te spelen en om eigen keuzes te maken dan kunnen daar risico’s aan vast hangen. Bij risicovol spelen kan een kind zich bezeren of zich onaangenaam voelen, maar het kind kan ook zeer waardevolle en positieve ervaringen opdoen. En om die positieve ervaringen is het te doen! 

Hoe kinderen avontuurlijk spelen beleven en welke risico’s ze aangaan of niet, is heel persoonlijk. De kern van avontuurlijk spelen is dat de keuze altijd bij het kind zelf ligt.

Er is een belangrijk verschil tussen risico’s en gevaar. Een risico is iets wat kinderen zien aankomen en waarvan ze kunnen kiezen of ze dat risico nemen of niet. Een gevaar is iets dat ze niet zien aankomen. Bijvoorbeeld een losse trede op de trap van een glijbaan. Deze gevaren sluit je best uit. Als je risico’s uitsluit dan sluit je speelkansen uit. 

• Spelen op hoogte: bv. op een tafel
• Spelen met een snelheid: bv. rollen
• Spelen met ‘gevaarlijke voorwerpen’: bv. met een hamer
• Spelen met onverwachte natuurelementen: bv. met water
• Speelvechten, fikfakken
• Kans op verloren lopen of verstoppen.
• Spelen met impact: bv. bij botsen tegen een groot kussen

Uit onderzoek blijkt dat risico’s nemen essentieel is voor kinderen. Helen Tovey vertelt hier in haar boek Playing Outdoors (McGraw-Hill Education, 2007) meer over. Risico’s nemen is onderdeel van het leven. Kinderen die nooit hebben leren omgaan met risico’s kunnen extreem angstig worden voor nieuwe dingen die op hun pad komen. Of het tegenovergestelde kan gebeuren: kinderen die vervallen in roekeloos gedrag omdat ze niet geleerd hebben wat de consequenties ervan zijn.

Kinderen moeten zelf leren inschatten waar hun grenzen liggen. We moeten risico’s omarmen, want dat is goed voor de ontwikkeling van kinderen.

Het nemen en het inschatten van risico’s is een voorwaarde voor het leren verkennen en respecteren van fysieke grenzen. Kinderen die niet vrij zijn om zelfstandig hun grenzen te leren kennen, leren niet doorzetten en de eigen grenzen te verleggen. Als dit zo blijft doorgaan dan kan dit leiden tot ontwikkelingsstoornissen en een verhoogde kans op irreële angsten.

Als kinderen de vrijheid en de ruimte krijgen om risico’s te nemen tijdens het avontuurlijk spelen dan kan dit zeer veel voordelen geven.

Ten eerste leren ze letterlijk hun fysieke grenzen kennen en verleggen. Omdat het spel uitdagend is en ze moeten opletten , leren ze ook meer over gevaar en risico’s en welke zeker te vermijden.

Ten tweede prikkelt het hun creativiteit. Al heel lang geleden werd duidelijk dat kinderen veel liever spelen met stokken, stenen en modder dan op een veilige speeltuin. Hoe vrijer het spel, hoe creatiever ze kunnen zijn en hoe avontuurlijkers. Vervolgens leren ze een heleboel vaardigheden: ze leren beslissingen nemen, problemen oplossen, regels opvolgen, ze leren andere kinderen helpen en ze leren relaties aangaan en onderhouden. 

Tenslotte heeft het een goede impact op hoe kinderen omgaan met emoties. Ze leren zich beheersen en hun emoties regelen. Het sterkt kinderen in hun zelfvertrouwen en zelfwaarde aangezien ze weten dat ze (moeilijke) taken tot een goed einde kunnen brengen. 

Avontuur beleven en risico’s nemen zijn een essentieel onderdeel van spelen. Spelen is voor kinderen grenzen verleggen , testen hoe ver ze kunnen gaan. De uitdaging van avontuurlijk spelen zorgt voor een hoge betrokkenheid en een intense speelervaring. Kinderen krijgen steeds minder de kans om avontuur op te doen en risico’s te nemen. Speeltoestellen zijn zo gemaakt dat er weinig uitdaging te vinden is. Dit komt door vele en strenge veiligheidsvoorschriften. Kinderen worden voortdurend begeleid door volwassenen en zo wordt heel hun leven eigenlijk ingericht en gestructureerd. Er is nog maar heel weinig ruimte voor eigen invulling. Dit is jammer als je kijkt naar de voordelen van avontuurlijk spelen. 

Ten eerste geeft avontuurlijk spelen kinderen een wauw-ervaring. Het geeft hen een gevoel van vrijheid, initiatief en creativiteit. 

Verder is uitdaging één van de factoren die zorgt voor een hoge betrokkenheid in spelen. Uitdaging kan in vele kleine dingen zitten, maar de kans krijgen om avontuurlijk te spelen is daar een essentieel onderdeel van. 

Bovendien is het een noodzaak in de ontwikkeling van kinderen. Het stimuleert het zelfvertrouwen en de weerbaarheid en ze leren risico’s inschatten. 

Verder zorgt avontuurlijk spelen in groep voor een groepsgevoel. Ze gaan samen uitdagingen aan en leren elkaar op die manier kennen en inschatten. Het is met andere woorden goed voor hun sociale ontwikkeling, ze nemen verantwoordelijkheid op en ze helpen elkaar waar nodig. 

Tenslotte gebeurt het avontuurlijk spelen vaak buiten en in de natuur. Hier ontdekken ze een bredere waaier aan speelkansen. Het is bovendien gezond en dat maakt dat kinderen beter ontwikkelen.

• Stem binnen je team de meningen op elkaar af. Ga na hoe iedereen over avontuurlijk spelen denkt, wat zijn de visies hierover.  Breng voorbeelden van avontuurlijke spelsituaties binnen op een vergadering, praat erover en maak afspraken om één lijn te staan.
  
  
• Communiceer hierover met de ouders. In de visie van de opvang, in de dagelijkse contacten, in een folder, in overlegjes, door pedagogisch documenteren,…. Verduidelijk ht waarom en het hoe. Maak afspraken met ouders. Bijvoorbeeld voorzien jullie kledij die vuil mogen worden of doet de opvang dit?
  
  
• Denk na over de inrichting van de avontuurlijke buitenruimte. Hierover snel meer.
  
  
• We weten al dat uitdaging en avontuurlijk spel het welbevinden en de betrokkenheid bevorderen. Zoek naar andere factoren die dit ook kunnen doen en waar uitdaging mee in evenwicht staat. Zoals bijvoorbeeld leuke inkleding.
  
  
• Je hoeft het niet altijd ver te zoeken. Je kan ook op een laagdrempelige manier avontuur toevoegen aan een bestaande activiteit. Je kan bijvoorbeeld eens snelheid of hoogte toevoegen. Denk hierbij aan de verschillende vormen van avontuurlijk spelen.

• Zorg ervoor dat de keuze om al dan niet avontuurlijk te spelen bij de kinderen ligt. Laat ze zelf hun uitdaging in de hand hebben.
  
  
• Vertrouw op het inzicht van de kinderen. Ze weten wat ze doen. Ze denken bewust na bij elke uitdaging en ze kunnen meer dan dat wij denken. Er gaat een stappenplan door hun hoofd: ik mag het, ik wil het, ik durf het en ik doe het. Hier komt wel het mogen en het ruimte krijgen aan bod. Ze krijgen de ruimte om risico’s te nemen en dit vinden ze heel fijn. Het geeft hen ook heel veel voldoening als ze het op ook kunnen, dat wat ze willen en durven. Het boost hun zelfvertrouwen.
  
  
• Gebruik positieve woorden en stimuleer ze tijdens hun avontuurlijk spel. Wat je beter niet zegt is: ‘pas op!’. In plaats daarvan kan je ze best bewust maken van wat ze doen: ‘zie je…probeer…..’ of ‘gebruik….’ Help hen probleemoplossend denken door te zeggen: ‘wat is je plan? Wat ga je nu doen?’
  
  
• Pas je begeleidershouding aan. Er zijn heel veel mogelijkheden tussen niets doen en onverschillig wezen en de activiteit stopzetten. Denk na welke houding je het beste aanneemt.  Je kan bijvoorbeeld observeren , meedoen, een idee opperen, …. Dit is heel situationeel. Denk na wat het kind op dat moment nodig heeft. 

Avontuurlijk buitenspel vereist bepaalde materialen en een goed ingerichte buitenruimte. Het mooie is wel dat dit helemaal niet zo ingewikkeld of kostbaar moet zijn. In de meest mooie ingerichte buitenruimtes spelen kinderen vaak minder intensief dan bijvoorbeeld op een bouwterrein. Om een geschikte buitenruimte en geschikte materialen aan te dragen is het de kunst om voldoende van het spel van kinderen te weten. 

Vroeger kon je bij het inrichten van een buitenruimte gewoon wat mooi ogende speeltoestellen zetten. Nu denk je meer na over het spel dat er zal plaatsvinden. Het is dus belangrijk om na te gaan hoe de kinderen in de buitenruimte gaan spelen, wat ze eruit kunnen leren en welk gevoel het moet oproepen. Als je al die aspecten meeneemt dan ontstaat er ruimte voor avontuurlijk spel. 

Belangrijk is om je in te leven in hoe het kind de buitenruimte ziet. Je moet je inbeelden hoe een kind een berg zand ziet, dit zal meer zijn dan enkel een berg zand. Je kan er afrollen, op klimmen, af glijden, en nog zoveel meer. Op deze manier krijgt een berg zand een veel andere betekenis en waarde voor het spel van kinderen. 

Het zal je al wel zijn opgevallen dat kinderen de buitenruimte heel anders zien dan wij volwassenen op voorhand dachten. Sommige volwassen zijn teleurgesteld als kinderen de ruimte anders gebruiken dan dat zij voor ogen hadden en gaan de kinderen vertellen wat de bedoeling wel is. Dit doe je best niet! Zo verpest je het vrije spel voor de kinderen. Hier is de kunst dus echt om verder te kijken naar hoe en waarom ze dit doen.

Kijk ook eens kritisch naar materialen waar de kinderen mee spelen en stel jezelf de vraag: ‘staat het vast hoe je het moet gebruiken?’. Kijk bijvoorbeeld eens naar een fiets, daarvan is bedoeling meteen duidelijk. Maar materialen zoals een kar of een kruiwagen of een bed zijn veel meer. Dit zijn materialen met een open einde. Deze dagen kinderen uit om creatief te zijn en om hun fantasie ten volle te gebruiken. Het zijn vaak de kosteloze materialen zoals kartonnen dozen of autobanden die aanzetten tot creativiteit en avontuur. 

We hebben het hierboven al gehad over dat kinderen steeds minder de kans krijgen om avonturen aan te gaan en risico’s te nemen en dat ze altijd begeleid worden door volwassenen. Het gevolg van deze overbescherming is duidelijk: hoe minder kansen de kinderen krijgen om risico’s aan te gaan, hoe meer ze ook risico’s gaan vermijden in de toekomst. Door wel ruimte te maken voor eigen keuzen en kansen te bieden om risico’s aan te gaan, ontwikkelen kinderen tot zelfbewuste en ondernemende volwassenen. 

Avontuurlijk buiten spelen, is dat niet gevaarlijk? Zijn de risico’s op schrammen niet te groot? Er leven heel wat vragen bij en drempels bij kinderbegeleiders om kinderen naar buiten te laten gaan om avontuurlijk te spelen. Worden kinderen niet overbeschermd? Worden drempels en risico’s uitvergroot? Overschaduwen de veiligheidsvragen de kansen en de waarde van avontuurlijk spelen? Met goedbedoelde bescherming doet u kinderen geen plezier. Buiten avontuurlijk spelen biedt veel voordelen zoals al gezegd is geweest. Het is goed voor het welzijn en de gezondheid en het zorgt voor een goede ontwikkeling op motorisch, cognitief en emotioneel vlak. Het zal er ook voor zorgen dat kinderen van jongs af al interesse kweken voor de natuur en het leert het kind om de natuur te waarderen.  Het biedt hen manieren om om te gaan met risico’s. Voor het aangaan van een risico is de toestemming van de begeleider nodig. Angst voor risico’s van de begeleiders kan een belangrijke belemmering zijn voor het geven van die toestemming maar hierdoor komen kinderen veel minder in aanraking met een risico’s en ontwikkelen ze geen gezond gevoel voor risico’s of leren ze niet inschatten of hun grenzen herkennen en deze te verleggen.

Buiten avontuurlijk spelen, ravotten, in bomen klimmen, beestjes ontdekken of soep maken van planten, het is niet in elke kinderopvang dagelijkse kost. De laatste jaren groeit er wel veel belangstelling naar. Het wordt vaker in de kijker gezet en het wordt als wezenlijk onderdeel van de kinderopvang gezien.  Er zijn namelijk veel projecten die inzetten op avontuurlijk buitenspelen en de vergroening van de buitenruimte in kinderopvang.

De manier waarop je als kinderbegeleider tussenkomt in het spontane avontuurlijke spel van kinderen of de keuzes die je maakt op vlak stimulerende interventies, bepaalt voor een groot stuk de uitdaging die de kinderen krijgen. Zoals we al gezegd hebben zou een kind zelf keuzes mogen maken in hoe ze avontuurlijk spelen, in welke risico’s ze aangaan en welke niet. Maar meestal zijn het wel de begeleiders die de kinderen beperken in hun spel. Om dit te vermijden is het belangrijk dat je weloverwogen keuzes maakt, door de pedagogische meerwaarde tegenover de eventuele nadelen te plaatsen.

De vier basisvoorwaarden die intens spelen bepalen, hoeven niet allemaal even sterk aanwezig te zijn. Bij spelen is het vaak zo dat één van de vier factoren zeer sterk aanwezig is, terwijl de anderen op de achtergrond blijven. Hoe meer uitgesproken deze factoren aanwezig zijn, hoe groter de kans op intens spelen. We lichten hieronder de vier basisvoorwaarden uit. 

Wil je meer weten over de VICU-meter? Wil je graag weten hoe je er als kinderbegeleiders of als pedagogisch ondersteuners mee aan de slag gaat? Kortom: wil je alles weten over de visie rond spelen en open speelaanbod vertaald de praktijk van de kinderopvang? Lees zeker de Cahier kinderopvang Speelkansen! 

• Er is een lopend onderzoek naar avontuurlijk spelen bij kinderen. "Is dat allemaal wel verantwoord?" Een praktijkgericht onderzoek naar avontuurlijk spelen bij kinderen. Stay tuned! 
  
  
• Wij, Vogels – Avontuurlijk Spelen, maken op een creatieve werkwijze veilige kindvriendelijke avonturen op speeltuinen, speelplaatsen, plantsoenen en andere openbare locaties. Laat  je hier inspireren! 
  
  
• Lees hier de beleidsnota voor ruimte voor avontuurlijk spelen in Appeldoorn.
  
  
• Verdiep je in deze blog rond avontuurlijk buitenspelen waar ze heel blij zijn met de aanmoediging ervan!

• Laat je inspireren door deze brochure rond de vergroening van buitenruimten in opvan, en -onthaalinitiatieven. 
  
  
• "Wat mag...? Wat kan...? Dilemma's bij het spelen" Dit is een boek van Marianne de Valck. Ze wil met dit boek dilemma's bespreekbaar maken. Spelende kinderen kunnen al dan niet nat, koud, vies, moe, met pijn, omringd door kapotte onderdelen uit hun avontuur komen. Het boek geeft de uitdaging en licht toe waar de grenzen kunnen liggen. Waaruit deze uitdaging bestaat en waar de grenzen liggen hangt af van feiten en waar ons vertrouwen ligt. GoeGespeeld! is zeker ook van mening dat het afhangt van het kind! Bestel dit boek hier of hier kan je het E-book kopen.